Μαρία Ορφανού
Ψυχολόγος
Ορφέως 71
Παλαιό Φάληρο
Αθήνα
ΜΑΡΙΑ ΟΡΦΑΝΟΥ - ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ B.Sc., M.A.
Απαντήσεις σε κριτική της ψυχανάλυσης- Μέρος Β'
Συνέχεια του άρθρου από Μέρος Α'
Στην ψυχανάλυση μιλάς για αόριστα, άσχετα πράγματα όπως την παιδική σου ηλικία χωρίς να επικεντρώνεσαι στο πρόβλημά σου
Στην ανάλυση δεν μιλάς μόνο για την παιδική σου ηλικία (μάλιστα στην ομαδική ανάλυση περισσότερη σημασία δίνεται στο εδώ και τώρα παρά στο παρελθόν). Μπορεί να δίνεται περισσότερη έμφαση στην παιδική ηλικία πάντως απ’ οτι σε άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις γιατί ασχολείται περισσότερο με το γιατί είσαι ο άνθρωπος που είσαι τώρα και γιατί πιστεύει ότι το παρελθόν σου, το παρόν σου και το μέλλον σου συνδέονται. Αν διαβάσει όμως
κανείς εισαγωγικά ψυχαναλυτικά βιβλία θα διαπιστώσει ότι το να μιλάει κάποιος μόνο για την παιδική του ηλικία θεωρείται παθολογικό. Αν οι ελεύθεροι συνειρμοί που χρησιμοποιούνται ως τεχνική (δηλαδή να λες ότι σου έρχεται στο μυαλό χωρίς να σκέφτεσαι αν είναι σχετικό ή σωστό ή οτιδήποτε) κριτικάρονται, είναι ίσως γιατί πολλοί δεν συμμερίζονται την πεποίθηση πως ότι λες, ότι κάνεις δείχνει κάτι για σένα. Εμένα μου φαίνεται λογικό. Γιατί δύο άνθρωποι έχοντας το ίδιο ερέθισμα, οδηγούμαστε σε τελείως διαφορετικούς ελεύθερους συνειρμούς; Δεν δείχνουν αυτές οι σκέψεις μας κάτι για μας; Αυτό λοιπόν που για κάποιον είναι άσχετο, για μένα είναι σημαντικό για να ανακαλύψουμε ποιος είναι. Κι ακόμα αν δεν το πιστεύεις αυτό, δεν θέλεις να έχεις έναν χώρο στον οποίο μπορείς να πεις ότι θες χωρίς να σου λένε οι άλλοι τι πρέπει να πεις και τι όχι, χωρίς να λογοκρίνεσαι; Από τότε που αρχίζουμε να μιλάμε μας λένε οι άλλοι τι πρέπει να λέμε και ξαφνικά έρχεται κάποιος που σε παροτρύνει να μιλήσεις ελεύθερα, να νιώσεις ελεύθερα. Δύσκολο πράγμα η ελευθερία. Βέβαια να ξεκαθαρίσω ότι δεν μαθαίνεις μόνο να αφήνεσαι στην ανάλυση αλλά και να αυτοελέγχεσαι. Να κρατάς μία ισορροπία δηλαδή ανάμεσα στο συναίσθημα, τη φαντασία και τη λογική, το πραγματικό. Κριτικάρεται όμως γι’ αυτό, επειδή δηλαδή δεν επικεντρώνεται στη λογική. Μα το συναίσθημα είναι τόσο σημαντικό κομμάτι μας.. Ερωτεύεσαι χωρίς λογική, αντιπαθείς κάποιον με την πρώτη ματιά χωρίς λογική, διαλέγεις ένα επάγγελμα που δεν βγάζεις λεφτά, κάθεσαι με κάποιον που δεν σε θέλει και τόσα άλλα γίνονται που δεν βασίζονται στη λογική. Αν δεν ερευνήσεις το συναίσθημα κάποιου το οποίο συχνά φαίνεται παράλογο, αποκλείεις ένα τεράστιο κομμάτι του τι είναι. Όσο για τον τωρινό σου πρόβλημα, φυσικά και αναφέρεσαι σε αυτό επανειλημμένα. Δεν αναφέρεσαι όμως μόνο σε αυτό και η λύση του δεν είναι ο μόνος σκοπός της θεραπείας όπως σε άλλες προσεγγίσεις. Ο θεραπευτής σε βλέπει και αντιμετωπίζει σαν ένα ολοκληρωμένο άτομο κι όχι μόνο σαν ένα πρόβλημα.
Η ψυχαναλυτική θεραπεία δεν έχει συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης
Ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός. Υπάρχουν άνθρωποι που συνειδητοποιούν πράγματα ή αλλάζουν μία ανεπιθύμητη συμπεριφορά με μία πρόταση ή με μία συνεδρία. ‘Ολοι όμως χρειαζόμαστε χρόνο αν θέλουμε να κατανοήσουμε τον εαυτό. Πόσο χρόνο; Eξαρτάται από τον άνθρωπο. Ο καθένας μας έχει τους δικούς του ρυθμούς, την δική του προσωπικότητα, το δικό του παρελθόν, τα δικά του θέματα. Δεν είναι εύκολο να ορίσεις από την αρχή μία συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης της θεραπείας γιατί δεν ξέρεις τι θα έχει βγει και τι θα έχει ή δεν θα έχει δουλευτεί ως τότε. Επειδή λοιπόν η ψυχαναλυτική θεραπεία δεν ασχολείται μόνο με τη λύση ενός προβλήματος αλλά με την κατανόηση του εαυτού καθώς και τις αιτίες όχι μόνο του συγκεκριμένου προβλήματος με το οποίο έρχεται ο θεραπευόμενος αλλά και του εκάστοτε προβλήματος που έρχεται στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια της θεραπείας, δεν είναι δυνατόν να οριστεί από την αρχή μία συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης της.
Ο ψυχαναλυτής δε σου δίνει συμβουλές για να καταλάβεις τι πρέπει να κάνεις
Όπως λέω και στους θεραπευόμενους μου μερικές φορές όταν μου ζητάνε συμβουλές για το τι να κάνουν στη ζωή τους, εγώ είμαι η Μαρία και το πως θα αντιμετώπιζα εγώ μία κατάσταση είναι διαφορετικό από το πώς θα την αντιμετώπιζε κάποιος άλλος. Το να δώσω μία συμβουλή για το πώς πρέπει να συμπεριφερθεί κάποιος, όχι μόνο μπορεί να μην τον βοηθήσει αλλά και να τον βλάψει. Άλλωστε κάνει κάποιος θεραπεία για να βρει τι είναι και τι θέλει ο ίδιος, για να βρει τον δικό του δρόμο και όχι να κάνει αυτά που θα του πει κάποιος άλλος να κάνει. Και ποιος είναι ο θεραπευτής για να του πει τι να κάνει; Δεν είναι παντογνώστης αλλά ένας απλός άνθρωπος που έχει δουλέψει με τον εαυτό του για να βρει ορισμένα πράγματα και χρησιμοποιεί αυτή τη γνώση για να βοηθήσει άλλους να γνωρίσουν κι αυτοί κάπως το δικό τους εαυτό. Nομίζετε ότι δύο θεραπευτές θα αντιμετώπιζαν μία κατάσταση το ίδιο; Όχι. Εξαρτάται από το χαρακτήρα τους, από τα βιώματά τους και πολλά άλλα. Οπότε οι συμβουλές- λύσεις αποφεύγονται στην ψυχαναλυτική θεραπεία. Έχω βέβαια ακούσει ότι αφού ο αναλυτής δεν σου δίνει συμβουλές/ λύσεις και μιλάς εσύ κυρίως, τότε είναι σαν να μιλάς στο φίλο σου. Ποιος ο λόγος λοιπόν να πας για θεραπεία; Σε αυτό να απαντήσω ότι ο θεραπευτής έχει περισσότερες γνώσεις και αντικειμενικότητα απ’ ότι θα είχε ένας φίλος σου, πράγματα πολύ σημαντικά. Επίσης οι φίλοι είναι συνήθως αυτοί που θα προσπαθήσουν να δώσουν λύσεις/ συμβουλές και απ’ ότι έχουμε οι πιο πολλοί παρατηρήσει ή δεν τις ακολουθούμε αν δεν μας ταιριάζουν ή εάν τις ακολουθήσουμε και τα πράγματα πάνε στραβά, μετά ρίχνουμε το φταίξιμο στον φίλο μας. Στη θεραπεία εσύ αποφασίζεις, εσύ αντιδράς σύμφωνα με τη δική σου προσωπικότητα κι εσύ είσαι υπεύθυνος για τις πράξεις σου.
Η ψυχανάλυση βασίζεται στο ασυνείδητο και την σεξουαλικότητα και γενικά διδάσκει τους θεραπευόμενους εσφαλμένες θεωρίες
Την ύπαρξη του ασυνείδητου την δέχονται πια οι περισσότεροι ψυχολόγοι νομίζω, ίσως όχι με την αυστηρή Φροϋδική έννοια, άλλα πειράματα/ έρευνες κι άλλων προσεγγίσεων έχουν δείξει οτι υπάρχει ασυνείδητο κι οτι επηρεάζει τη συμπεριφορά μας χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Όσο για τη σεξουαλικότητα σε αυτή βασίζεται κυρίως η Φροϋδική θεωρία. Οι μετέπειτα ψυχαναλυτικές θεωρίες προχώρησαν σε άλλα πράγματα που θεώρησαν πιο σημαντικά όπως η σχέση μάνας-παιδιού. Εγώ, όπως και άλλοι ψυχαναλυτικοί θεραπευτές, μεταφράζω την Φροϋδική σεξουαλικότητα ως ευχαρίστηση. Τα ψυχοσεξουαλικά στάδια του ανθρώπου λοιπόν είναι στάδια στα οποία ο άνθρωπος αντλεί μία ευχαρίστηση από διαφορετικά σημεία του σώματός του. Όσο για το ότι η ψυχανάλυση διδάσκει τους θεραπευόμενους εσφαλμένες θεωρίες, δεν πιστεύω ότι διδάσκει τίποτα. Σκοπός του θεραπευτή είναι να σε κατανοήσει και όχι να σε διδάξει θεωρίες. Πώς είναι δυνατόν αυτό άλλωστε αφού οι θεραπευτές της αναλυτικής προσέγγισης μιλάνε λιγότερο σε σχέση με τους θεραπευτές άλλων προσεγγίσεων; Tέλος να πω ότι οι άνθρωποι δεν είναι χαζοί, όταν δεν τους “πάει” κάτι, όταν μέσα τους νιώθουν ότι δεν είναι σωστό δεν το ενστερνίζονται.
Η ψυχαναλυτική συνεδρία έχει αυστηρούς κανόνες όπως διαρκεί 50 λεπτά, πληρώνεις όταν ακυρώνεις τη συνεδρία κ.α
Όλες οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις έχουν συγκεκριμένη ώρα έναρξης και λήξης της θεραπείας. Αυτό ισχύει για πρακτικούς λόγους π.χ. να κανονίσεις τα ραντεβού σου αλλά και για να έχεις 10-15 λεπτά ανάμεσα στα ραντεβού να γράψεις σημειώσεις για τη συνεδρία που τελείωσε, να καθαρίσει λίγο ο νους σου από τα όσα συνέβησαν στην προηγούμενη συνεδρία και να είσαι έτοιμος για το επόμενο σου ραντεβού. Οι ψυχαναλυτικοί θεραπευτές δεν σε διώχνουν ακριβώς στα 45 ή 50 λεπτά αν εκείνη τη στιγμή βγάζεις κάτι πολύ σημαντικό στην συνεδρία γι’ αυτό υπάρχουν και τα 10-15 λεπτά ανάμεσα στα ραντεβού που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε περιπτώσεις ανάγκης. Αυτός που έγραψε αυτή την κριτική μάλιστα, δεν γνωρίζει ότι υπάρχουν και αναλυτές, οι Λακανικοί, που δεν έχουν συγκεκριμένη ώρα λήξης της συνεδρίας. Ας μην πάω όμως εκεί, γενικά υπάρχουν κάποιοι κανόνες στη θεραπεία τους οποίους τους ονομάζουμε πλαίσιο. Το θεραπευτικό πλαίσιο, μέρος του οποίου είναι η συγκεκριμένη ώρα έναρξης και λήξης της συνεδρίας, η πληρωμή ακυρωμένης συνεδρίας κ.α. υπάρχει για την ψυχολογική ασφάλεια και προστασία του θεραπευόμενου και του θεραπευτή, για την διασφάλιση της ποιότητας της θεραπείας και της δέσμευσης του θεραπευτή και θεραπευόμενου σε αυτή, πράγματα που μπορεί να ακούγονται αυτονόητα αλλά βλέπουμε στην πράξη ότι δεν είναι. Γιατί μπορεί η θεραπευτική σχέση να είναι επαγγελματική αλλά μην ξεχνάμε ότι ταυτόχρονα είναι και πολύ προσωπική, στενή και ανθρώπινη με ότι συνεπάγεται το τελευταίο.
Η ψυχαναλυτική θεραπεία δεν είναι αποτελεσματική μιας που ο Φρόυντ ήταν... (και ακολουθεί προσωπική κριτική του Φρόυντ)
Πάνω σε αυτό έχω διαβάσει διάφορα. Η πρώτη σημαντική κριτική είναι οτι ο Φρόυντ έπαιρνε κοκαΐνη. Πολλοί έπαιρναν, παίρνουν και θα παίρνουν ναρκωτικά. Δεν κατάφεραν όμως να δουν με τόση λεπτομέρεια τον άνθρωπο, δεν κατάφεραν να βάλουν τα θεμέλια για το ξεκίνημα μιας ολόκληρης επιστήμης. Ο Φρόυντ σταμάτησε να παίρνει κοκαΐνη άλλωστε όταν κατάλαβε τις επιπτώσεις της. Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για 100 χρόνια πριν. Οι γνώσεις για τα ναρκωτικά δεν ήταν αυτές που έχουμε σήμερα. Η δεύτερη συχνή κριτική του Φρόυντ είναι ότι ίσως είχε ερωμένη. Δεν καταλαβαίνω τι σχέση έχει αυτό με τις θεωρίες του. Άμα κατακρίνουμε θεωρίες αντρών επειδή είχαν ερωμένες, δεν ξέρω αν θα μείνουν και πολλές για να δεχτούμε.. Γενικά πιστεύω πως αν δουλεύει μία θεραπεία ή όχι μπορούμε να το δούμε αξιόπιστα από έρευνες και όχι από την προσωπική ζωή του θεωρητικού που την ανέπτυξε.
Το τέλος του άρθρου μπορείτε να το διαβάσετε στο Μέρος Γ'