Μαρία Ορφανού
Ψυχολόγος
Ορφέως 71
Παλαιό Φάληρο
Αθήνα
ΜΑΡΙΑ ΟΡΦΑΝΟΥ - ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ B.Sc., M.A.
Απαντήσεις σε κριτική της ψυχανάλυσης- Μέρος Γ'
Συνέχεια του άρθρου από Μέρος Β'
Η αυτογνωσία που είναι ο σκοπός της ψυχανάλυσης δεν φέρνει την αλλαγή
Φέρνει η αυτογνωσία την αλλαγή σε συμπεριφορές και πεποιθήσεις; Όχι πάντα και εξαρτάται από το τι εννοούμε αυτογνωσία. Αυτογνωσία είναι να μάθεις ποια προβλήματα έχεις, αυτογνωσία είναι να μάθεις και το γιατί τα έχεις. Η πρώτη είναι αναμφισβήτητα η αρχή για οποιαδήποτε πιθανότητα αλλαγής. Αν δεν βρεις ποιο είναι το πρόβλημα πώς θα προσπαθήσεις να το αλλάξεις; Ας εστιάσουμε όμως στην αυτογνωσία όπως την βλέπουμε στην ψυχαναλυτική θεραπεία που πάει και κάπως παραπέρα στις ρίζες του προβλήματος, στα γιατί μας. Όπως ανέφερα ήδη στο άρθρο,
η αυτογνωσία είναι από μόνη της μία αλλαγή. Όταν συνειδητοποιείς πράγματα για τον εαυτό σου, αρχίζεις να συνειδητοποιείς και πράγματα για τους ανθρώπους του περιβάλλοντός σου και να αντιλαμβάνεσαι τα πράγματα διαφορετικά μέσα σου και έξω σου. Η διαφορετική αντίληψη οδηγεί συνήθως και σε αλλαγές στις πεποιθήσεις και συμπεριφορές σου. Θα αλλάξεις ότι βρεις κατά τη διάρκεια της θεραπείας που είναι προβληματικό όμως; Όχι αλλά θα συνειδητοποιήσεις όταν το κάνεις, θα ξέρεις γιατί πραγματικά το κάνεις (ο λόγος διαφέρει συνήθως πολύ από αυτόν που νόμιζες), θα γίνεις “κύριος” του εαυτού σου. Μερικά πράγματα θα τα αποδεχτείς. Έτσι όπως είναι. Προβληματικά. Η αλλαγή πάλι υπάρχει δηλαδή με την αποδοχή, την συμφιλίωση με τον εαυτό και αυτό από μόνο του, σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι λυτρωτικό. Έρευνες έχουν δείξει ότι η αλλαγή στην ψυχαναλυτική θεραπεία διαρκεί περισσότερο από ότι στις άλλες θεραπείες ακόμα και μετά την λήξη της θεραπείας. Το να γνωρίσεις λοιπόν τον εαυτό σου σε βάθος, αντί να εστιάσεις μόνο σε κάποια προβλήματα, φαίνεται να σε βοηθάει μακροπρόθεσμα. Ο αναλυτής μου έλεγε: “Περιμένετε ένα χρόνο αφού σταματήσετε τη θεραπεία και μετά πείτε μου αν ήταν πραγματικά αποτελεσματική ή όχι” και όσο περνούσαν τα χρόνια έβλεπα πόσο δίκιο τελικά είχε.
Ο Φρόιντ πήρε ιδέες άλλων και είπε ότι είναι δικές του π.χ. ασυνείδητο
Αν διαβάσει κανείς τα βιβλία του Φρόυντ θα δει ότι συνέχεια αναφέρεται σε άλλους επιστήμονες της εποχής αλλά και φιλοσόφους από τους οποίους άντλησε ιδέες και γνώσεις για να εμπλουτίσει τη θεωρία του. Αυτό προσωπικά μου δείχνει ότι δεν είχε την πρόθεση να “κλέψει” ιδέες άλλων. Όσο για το ασυνείδητο, είναι γνωστό ότι δεν ήταν κάτι που σκέφτηκε πρώτος ο Φρόυντ, ο τρόπος όμως που το είδε και το χρησιμοποίησε ήταν μοναδικός.
Η ψυχανάλυση βλέπει μειονεκτικά την γυναίκα
Αρκετοί το λένε αυτό για τη θεωρία του Φρόυντ. Εγώ όταν την διάβαζα δεν ένιωσα έτσι. Ως γυναίκα δεν θα συνέχιζα να την διαβάζω άλλωστε αν ένιωθα ότι με προσβάλει ή με μειώνει. Για όσους πάντως την αντιλήφθηκαν έτσι να αναφέρω τα εξης:
-Ο Φρόυντ ξόδεψε 40+ χρόνια να ακούει γυναίκες. Ακόμα και γυναίκες που άλλοι δεν τις έπαιρναν στα σοβαρά και δεν ήθελαν να ασχοληθούν μαζί τους
- Στα γραπτά του βλέπουμε να γράφει για ασθενείς του οτι ήταν έξυπνες, ταλαντούχες κλπ. και να τις υποστηρίζει στην προσπάθειά τους να αντιταχθούν στους καταπιεστικούς ρόλους της εποχής
- Έγραφε με ζεστασιά και θαυμασμό για την μητέρα του, την γυναίκα του και άλλες γυναίκες της οικογένειάς του
- Ήταν υπέρ της γυναικείας εργασίας (άφησε τις κόρες του να δουλεύουν), δεν τους επέβαλε ποιους συζύγους θα παντρευτούν, ούτε αν θα παντρευτούν όπως συνηθιζόταν την εποχή εκείνη
- Είπε οτι η γυναίκα είναι σεξουαλικό ον που ως τότε δεν δινόταν καμία σημασία στην σεξουαλικότητα της γυναίκας
- Είχε φίλες γυναίκες στις οποίες στρεφόταν για συζήτηση, συμβουλές όταν χρειαζόταν κλπ.
- Έβαλε στην ψυχανάλυση γυναίκες. Γιατί να ρισκάρει να σπιλώσουν το "μωρό" του, την ψυχανάλυση, αν δεν είχε εμπιστοσύνη σ' αυτές;
Να προσθέσω επίσης ότι ο φεμινισμός έχει μπει εδώ και πολλά χρόνια στον τομέα της ψυχανάλυσης. Μπορεί να βρει κανείς μία πληθώρα άρθρων, βιβλίων και θεωριών που ενσωματώνουν το φεμινισμό στην ψυχαναλυτική σκέψη και αρκετές από αυτές τις θεωρίες είναι ευρέως αποδεκτές. Όπως είπα και στην αρχή, ψυχανάλυση δεν είναι μόνο ο Φρόυντ αλλά και τόσοι άλλοι θεωρητικοί και ερευνητές που προσπάθησαν να συμπληρώσουν ή και να διορθώσουν τα θεμέλια που είχε βάλει ο ίδιος.
H λίστα με την κριτική είναι μεγάλη. Απάντησα σε ένα μικρό μέρος αυτής που ακούγεται συχνά. Το να ασκείται κριτική σε μία θεωρία, το θεωρώ αυτονόητο. Το να απαντάς στην κριτική που ασκείται, εποικοδομητικό. Έτσι πιστεύω πως γίνεται διάλογος. Έτσι μαθαίνουμε ακόμα κι εμείς οι επαγγελματίες που γνωρίζουμε συνήθως λίγα για τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που δεν ακολουθούμε. Έτσι αποκτά μία πιο ολοκληρωμένη άποψη ο κόσμος που εμπιστεύεται και επενδύει σε έναν θεραπευτή μιας συγκεκριμένης προσέγγισης, για να βελτιώσει τη ζωή του.