Μαρία Ορφανού
Ψυχολόγος
Ορφέως 71
Παλαιό Φάληρο
Αθήνα
ΜΑΡΙΑ ΟΡΦΑΝΟΥ - ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ B.Sc., M.A.
Πόση σημασία έχει το φύλο του θεραπευτή στην θεραπεία;
Όταν εκπαιδευόμουν, είχα την πεποίθηση οτι το φύλο του θεραπευτή δεν έχει και μεγάλη σημασία στη θεραπεία γιατί ο θεραπευόμενος ούτως ή άλλως θα βγάλει τα αισθήματα που είχε και για τους δύο γονείς του στον θεραπευτή. Ο θεραπευτής γίνεται σταδιακά και η μάνα και ο πατέρας στα μάτια του θεραπευόμενου. Επίσης, έχοντας ψυχαναλυτές δασκάλους και συμφοιτητές οι οποίοι, σύμφωνα με τη δική μου εμπειρία, ήταν αρκετά "μητρικοί" και "θηλυκοί" (ίσως και γι' αυτό διάλεξαν αυτή τη δουλειά), δεν έβλεπα καμία διαφορά ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες θεραπευτές.
Ένα παράδειγμα που δείχνει οτι έχει σημασία το φύλο του θεραπευτή
Και μετά βγήκα στον πραγματικό κόσμο. Τον κόσμο της ψυχοθεραπείας ως επάγγελμα. Τότε παρατήρησα οτι οι γυναίκες που ερχόντουσαν να με επισκεφτούν και είχαν ιστορικό μιας αυστηρής/ επικριτικής μαμάς, θα ήταν επικριτικές μαζί μου με έμμεσο, διακριτικό τρόπο από την πρώτη συνεδρία. Μεγάλο ποσοστό από αυτές τις γυναίκες ανέφερε έντονο άγχος κατά ή μετά τις συνεδρίες και ήταν πιο πιθανό να διακόψουν πολύ γρήγορα τη θεραπεία. Δεν πάει να γινόμουν πιο μητρική, πιο φιλική, πιο ανοιχτή και ομιλητική απ' οτι συνήθως, δε φαινόταν να καταφέρνω να τους δώσω αυτό που χρειάζονταν. Άρχισα να σκέφτομαι τι ασυνείδητα θέματα έχω και δημιουργούσα αυτή τη δυναμική στη θεραπευτική σχέση. Μετά που άρχισα να διαβάζω και λίγο για το θέμα όμως σιγουρεύτηκα πως αυτό έχει σχέση και με το τι ασυνείδητα θέματα φέρνει ο θεραπευόμενος. Ένας άνθρωπος με υπερβολικά αυστηρή κι επικριτική μαμά φυσικά θα μεταβιβάσει τα αρνητικά του αισθήματα προς αυτήν, σ' εμένα. Φυσικά θα αγχωθεί οτι θα τον κατακρίνω, θα ξαναβιώσει τον φόβο θανάτου που είχε ως βρέφος, φυσικά θα αμυνθεί με το να με κατακρίνει, φυσικά δεν θα του είναι εύκολο να δει ποια πραγματικά είμαι και φυσικά θα προτιμήσει να αποχωρήσει πρόωρα από τη θεραπεία.
Μα γιατί διαλέγουν γυναίκα θεραπευτή αναρωτιόμουν. Είναι όμως για τον ίδιο λόγο που διαλέγεις τον "λάθος" σύντροφο. Προσπαθείς να βρεις κάποιον παρόμοιο με αυτόν που προκάλεσε το τραύμα (στην περίπτωσή μας μια γυναίκα σαν τη μαμά σου) με σκοπό να θεραπευτείς, αλλά αυτό που κάνεις ασυνείδητα είναι να επαναλάβεις το τραύμα (να αποδώσεις στη θεραπεύτρια χαρακτηριστικά της μαμάς σου που μπορεί να μην έχουν σχέση με την πραγματικότητα, να ξανανιώσεις έτσι τα έντονα αρνητικά αισθήματα που είχες τότε και φυσικά τελικά να φύγεις για να μειώσεις το άγχος που σου προκαλεί η όλη κατάσταση). Ή μπορεί να μην τη θέλεις αυτή τη θεραπεύτρια γιατί είναι φιλική, ανοιχτή, με κατανόηση και δεν μπορείς να σχετιστείς μαζί της (όπως δυσκολεύεσαι να σχετιστείς και μ' ένα ζεστό σύντροφο αν έχεις συνηθίσει σ' έναν κρύο γονιό). Γιατί αυτό που έχεις συνηθίσει από μια γυναίκα είναι να είναι αυστηρή, κρύα κι επικριτική και αυτά τα χαρακτηριστικά χρειάζεσαι ασυνείδητα μιας που έτσι πιστεύεις πως θα βρεις το κατάλληλο περιβάλλον για να θεραπεύσεις το τραύμα. Όμως η ζεστασιά, η έλλειψη κριτικής από τη θεραπεύτρια, η συνειδητοποίηση οτι μια γυναίκα μπορεί να δουλέψει μαζί σου με τους δικούς σου ρυθμούς χωρίς να προσπαθήσει να σε μειώσει ή να σου λαβώσει την λίγη αυτοπεποίθηση που σου 'χει μείνει, θα σε βοηθούσε αν έμενες περισσότερο στη θεραπεία. Μια γυναίκα θεραπεύτρια μπορεί να σου αλλάξει την εικόνα που έχεις για τις γυναίκες κι ας είναι δύσκολο να δουλέψεις μαζί της αν είχες μια τραυματική εμπειρία με γυναίκα στο παρελθόν.
Το φύλο του θεραπευτή μπορεί να έχει σημασία στο αν θα τον επιλέξει ο θεραπευόμενος ή όχι
Παρόμοιες είναι οι απόψεις, απ' οτι διάβασα, κι άλλων θεραπευτών. Έχει σημασία, όπως ανέφερα, το παρελθόν σου για το αν θα προτιμήσεις γυναίκα ή άντρα θεραπευτή. Αν έχεις κάποιο τραύμα, κακοποίηση από άντρα για παράδειγμα, θα σου είναι δύσκολο να εμπιστευτείς έναν άντρα θεραπευτή. Το πρόβλημα για το οποίο θα ζητήσεις θεραπεία έχει επίσης σημασία. Γυναίκες με προβλήματα γονιμότητας, μητρότητας ή που έχουν σχέση με την εικόνα του σώματός τους, μπορεί να νιώθουν πιο άνετα με μια θεραπεύτρια. Αντίστοιχα, άντρες με προβλήματα σεξουαλικά, επιθετικότητας, δυσκολίες με την πατρότητα ή την εργασία μπορεί να προτιμήσουν έναν άντρα θεραπευτή. Σε μια θεραπεύτρια μπορεί να είναι πιο ανοιχτοί όσον αφορά την στεναχώρια τους, τους φόβους, το άγχος τους ή ν' απευθυνθούν σ' αυτή σε μια προσπάθειά τους να καταλάβουν περισσότερο τις γυναίκες και να βελτιώσουν την σχέση τους. Υπάρχει επίσης η πιθανότητα να νιώθεις πιο άνετα και αν επιλέξεις θεραπευτή του ίδιου φύλου γιατί έτσι έχεις συνηθίσει. Οι γυναίκες που πάντα εκμυστηρεύονταν τα μυστικά τους σε γυναίκες, μπορεί να νιώθουν πως μόνο μια γυναίκα μπορεί να τις καταλάβει και το αντίστοιχο μπορεί να πιστεύουν ορισμένοι άντρες (αν και μπορεί να είναι βοηθητικό να μην σε καταλαβαίνει κατευθείαν κάποιος γιατί σε οδηγεί στο να αναλύσεις κάτι περισσότερο και να βρεις σημαντικές ίσως λεπτομέρειες).
Οπότε το φύλο του θεραπευτή μπορεί να έχει αρχικά σημασία για τον θεραπευόμενο και ορισμένες φορές μπορεί πράγματι να είναι πολύ βοηθητικό (για παράδειγμα ένας άντρας θεραπευτής για ένα αγοράκι που δεν έχει αντρικό πρότυπο στην οικογένεια ή για ένα κοριτσάκι του οποίου οι άντρες στη οικογένεια δεν έχουν υγιείς συμπεριφορές, μπορεί να είναι πιο χρήσιμος από μια θεραπεύτρια). Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που έχει ελάχιστη σημασία. Αν για παράδειγμα χρησιμοποιείς ΑΒΑ για να βοηθήσεις ένα παιδάκι με αυτισμό ή αν χρησιμοποιείς συμπεριφοριστικές μεθόδους για θεραπευόμενο με κρίσεις πανικού, δεν παίζει και μεγάλο ρόλο αν είσαι άντρας ή γυναίκα.
Η ψυχοθεραπευτική εμπειρία διαφέρει ανάλογα με το αν ο θεραπευτής είναι άντρας ή γυναίκα
Είναι οι άντρες και οι γυναίκες θεραπευτές διαφορετικοί; Από την μία πρέπει να αναγνωρίσουμε πως και τα δύο φύλα έχουν και αρσενικά και θηλυκά χαρακτηριστικά. Από την εμπειρία μου και απ' οτι έχω διαβάσει, η διάρκεια εκπαίδευσης και θεραπείας των θεραπευτών καθώς και η προσωπικότητά τους φυσικά παίζει ρόλο στο πόσο θα αποδέχονται και τις δύο πλευρές τους. Μπορούν να συμπεριφέρονται το ίδιο ουδέτερα λοιπόν ή να μην έχει σημασία το φύλο τους στη θεραπεία; To βρίσκω δύσκολο. Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός οτι οι γυναίκες και άντρες θεραπευτές είναι στην τελική άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει αρκετά διαφορετικά, έχουν διαφορετική ψυχολογία, εμπειρίες, απόψεις ακόμα και προσδοκίες που θα επηρεάσουν λίγο ή πολύ την θεραπευτική τους μέθοδο. Επίσης, ασυνείδητα ή συνειδητά ο θεραπευόμενος έχει συνεχώς επίγνωση οτι μιλάει σε άντρα ή γυναίκα (ίσως λιγότερο στην ψυχανάλυση γιατί δεν βλέπει τον θεραπευτή αλλά και πάλι νομίζω πως υπάρχει στην άκρη του μυαλού του). Όσο για τις υπόλοιπες θεραπείες που ο θεραπευόμενος αντικρίζει τον θεραπευτή, το βλέπεις πως θα μιλήσει διαφορετικά αν δεν είσαστε το ίδιο φύλο, θα έχει διαφορετική στάση του σώματος κι εκφράσεις, θα ντραπεί έστω και λίγο να πει κάτι κ.α. ιδίως στην άρχη της θεραπείας. Η συμπεριφορά του θεραπευόμενου είναι διαφορετική λοιπόν όσο ουδέτερος και να προσπαθεί να είναι ο θεραπευτής και η σχέση που θα δημιουργήσει με το θεραπευτή του θα είναι διαφορετική από αυτή που θα είχε με θεραπευτή του άλλου φύλου. Βλέπουμε για παράδειγμα πως αν στην θεραπευτική δυάδα τα άτομα δεν είναι του ίδιου φύλου, τα ασυνείδητα ή συνειδητά ερωτικά αισθήματα είναι πιο έντονα και γίνονται κομμάτι της θεραπείας που την επηρεάζουν φυσικά.
Συμπέρασμα
Παρόλο που είναι λίγο ή πολύ διαφορετικοί δεν σημαίνει οτι οι άντρες θεραπευτές είναι καλύτεροι από τις γυναίκες ή το αντίθετο, σύμφωνα με τις περισσότερες έρευνες. Οι άντρες μπορεί εξάλλου να είναι καλύτεροι για ορισμένου είδους θεραπευόμενους και οι γυναίκες για άλλους. Και για να αναφέρω όλες τις πλευρές του θέματος, μπορεί και οι θεραπευτές να έχουν προτιμήσεις στο φύλο των θεραπευόμενών τους λόγω των δικών τους μεταβιβαστικών αισθημάτων. Επίσης έχει βρεθεί σε ορισμένες έρευνες οτι και οι θεραπευτές έχουν διαφορετική συμπεριφορά ανάλογα με το αν ο θεραπευόμενος είναι άντρας ή γυναίκα. Να θυμάστε πάντως πως αυτοί οι άνθρωποι είναι εκπαιδευμένοι, άσχετα με το φύλο τους, να σας ακούν, να προσπαθούν να σας καταλάβουν και να σας βοηθήσουν. Να θυμάστε επίσης πως αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι, άσχετα με το φύλο τους, να νοιάζονται για 'σάς!